Tantrik Türk Budizmi’nde Mantra ve Dhāraṇī kavramları üzerine

Dr. Hasan İSİ

Özet

Tibet Budizmi, temeli Tibet coğrafyasında atılan ancak zamanla Çin ve Hindistan gibi ülkelere ulaşan Budizm’in Vajrāyana mezhebine dayanan bir öğretidir. Budizm’e tepki olarak Bön dini ile Şamanist unsurların sentezlenmesi sonucu ortaya çıkan Tibet Budizmi, kökeni Buda’ya mal edilen konuşmalardan oluşan Tantra’lara önem vermektedir. Tantrik Budizm, Ezoterik Budizm ya da Gizli Budizm olarak da bilinen Tibet Budizmi, törenlere, sembollere ve dualara önem veren bir anlayışa sahiptir. Tibet Budizmi, Budizm’e büyü formüllerini tanıtmıştır. Budizm’i büyü yönünden zenginleştiren türler, mantra ve dhāraṇī’lerdir. Büyü formülü olarak bilinen bu metinler, Budist sūtralar içerisinde yer alarak uzun yaşam, yeniden doğum, huzur ve sağlık gibi vaatlerde bulunarak inanırlarını rahatlatmaktadır. Tantrik Türk Budizmi ise, Uygurların Yüan hanedanlığı döneminde Tibet Budizmi temelli ortaya koydukları Tantracı Budist anlayışa karşılık gelmektedir. Tibet Budizmi’nin en önemli kavramlarından biri olan Tantra anlayışıyla büyü formüllerine yönelen Uygurlar, 13-14. yüzyıllarda bu sahaya ağırlıklı olarak Tibetçeden çevirdikleri dinî eserlerle katkıda bulunmuşlardır. Bu sahaya ait metinler arasında, en bilinenleri bu çalışmanın da kaynağını oluşturan Uṣṇīṣa Vijayā Dhāraṇī Sūtra ve Sitātapatrādhāraṇī adlı metinlerdir. Bu çalışmada, bu metinler yoluyla Budizm’in büyü yönünü göstermede somut bir delil olan mantra ve dhāraṇī kavramlarının görünümlerine örnek metinler yoluyla yer verilerek bu terimlerin vaat ettikleri yaşam biçimi doğrultusunda sahip oldukları dinsel değer belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Sözcükler: Tibet Budizmi, Tantrik Türk Budizmi, mantra, dhāraṇī, Eski Uygur Türkçesi.

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: TANTRİK TÜRK BUDİZMİ’NDE MANTRA VE DHĀRAṆĪ KAVRAMLARI ÜZERİNE